Άρθρα Μουσικής

loogoo

Η μαγεία της ενορχήστρωσης

Πληροφοριακά Στοιχεία
Κατηγορία: Άρθρα Μουσικής
Δημοσιεύθηκε : Κυριακή, 26 Απριλίου 2020 12:02
 
   Ειδυλλιακό αναγεννησιακό τοπίο, μεσημέρι προς απόγευμα. Είμαι ξαπλωμένος μέσα στο πυκνό χορτάρι με τα μάτια κλειστά… μόνο ακούω. Η ηχητική πανδαισία της φύσης που δεν είναι καν πανδαισία, αλλά ένα χαμηλόβοο αδιάφορο συνονθύλευμα, παύει όταν αρχίζει κάποιος να τραγουδάει με τη συνοδεία ενός λαούτου. Ο σκοπός αλλάζει και τον πρωταγωνιστικό ρόλο παίρνει ένα κορνέτο, έπειτα μία φλογέρα και μία βιόλα - σε δραματικό ρόλο - παίζουν μαζί, τέλος πάλι η φωνή με τη βιόλα να στηρίζει. Όργανα μπάσα, οξέα, μικρά, περίτεχνα… διάφορα επιτεύγματα του ανθρώπου που θέλησε να μιμηθεί τη ζωή και τη φύση με αυτό τον τρόπο, εμφανίζονται ή αποσύρονται ανάλογα με τις ανάγκες της αφήγησης, περιγράφουν, μιμούνται, συνοδεύουν και συνηχούν. Όργανα και ανθρώπινες φωνές συγκεντρώνονται με τάξη σε μία μεγάλη εορταστική πομπή. Κινούμαι γρήγορα ανάμεσα από το πλήθος και φτάνω πρώτος στη σκηνή, όπου στο κέντρο της στέκεται η Ευρυδίκη του Μοντεβέρντι.
 
enorhistrosi2015
 
   Χωρίς σκέψη βυθίζομαι μέσα στο απόκοσμο βλέμμα της. Τώρα πλέω στα ήρεμα νερά στο εσωτερικό μιας σπηλιάς και το μόνο που ακούγεται είναι ο ήχος του εκκλησιαστικού οργάνου. Τραντάζομαι και ξυπνάω μέσα σε μία άμαξα. Κοιτάζω έξω και συνειδητοποιώ ότι τρέχουμε με μεγάλη ταχύτητα μέσα στη νύχτα. Στο βάθος ο ουρανός αχνοφέγγει αραιά λόγω αστραπών. Ανάβω ένα κερί και τότε συνειδητοποιώ ότι δίπλα μου κάθεται κάποιος. Σαν μία παραλλαγή της περίφημης σκηνής από το έργο του Σάφερ, ο τριανταπεντάχρονος εξασθενημένος Μότσαρτ αρχίζει να ψελλίζει τις οδηγίες για το Confutatis. Το εμμονικό μοτίβο των εγχόρδων, πυρ το εξώτερο… και τα τιμπάνι με τις τρομπέτες που δικάζουν ρυθμικά, συμπληρώνουν την εφιαλτική μελωδία του πλήθους που υπογραμμίζουν επίσης τρομπόνια και φαγκότα. Μετά τη συγχορδία της πέμπτης από όλη την ορχήστρα ο πυρετός καταλαγιάζει και ο ήχος γίνεται πιο μαλακός. Τα σύμβολα δίνουν τη θέση τους στο επίγειο. Από τα χρυσοποίκιλτα υποβλητικά κοντσέρτα του Μπαχ και του Ραμώ προσγειώνομαι στον πλαστικό κόσμο του Χάυντν. Το αναγεννησιακό κέλυφος έχει αφαιρεθεί και τα πάντα εδώ μέσα είναι συμμετρικά, φτιαγμένα από το ίδιο υλικό. Ταξιδεύω μέσα στο ομοιογενές εγχορδόπνευστο αρχιτεκτόνημα και αλλάζω συνεχώς μορφή, μένοντας ουσιαστικά ο ίδιος και αυτό είναι πάρα πολύ ανακουφιστικό. Η κατασκευή αρχίζει να μεγαλώνει και να ανοίγει. Τα δομικά στοιχεία ζωντανεύουν και αποκτούν το καθένα διαφορετική μορφή και πολλαπλά μεγέθη, αρχίζοντας να θυμίζουν την ποικιλία που υπάρχει στον πραγματικό κόσμο και όλα βρίσκονται σε τέλεια αρμονία μεταξύ τους παρότι διαφορετικά. Την ξέφρενη αυτή ηχοδυναμική πορεία, συνεπή την κάθε χρονική στιγμή, άλλοτε ήπια και άλλοτε με εκρήξεις, διευθύνει ο Μπετόβεν.
 
enorhistrosi2016
 
   Κάθε ομοφωνικό σχήμα που έρχεται στο προσκήνιο σε παρασέρνει όλο και περισσότερο, ανάλογα με την απόχρωσή του, στο πάθος της μουσικής αφήγησης. Η κατασκευή είναι πλέον έτοιμη, δεν υπάρχει κάτι άλλο να αλλάξεις και βρίσκεται εκεί για όποιον θέλει να την επισκεφθεί. Ένα μνημείο μιας τέχνης που τελειοποιήθηκε και σημαίνει το τέλος της χρυσής εποχής της κλασικής περιόδου. Κρατάω την ανάμνηση και την αναφορά και ξεκινάω πάλι το ταξίδι, αυτή τη φορά προς την καινοτομία και τη φαντασία. Βρίσκομαι μέσα στο όνειρο θερινής νυκτός και ο Μέντελσον ζωντανεύει μπροστά μου όλους τους διαφορετικούς κόσμους του έργου, από ξωτικά μέχρι εργάτες, τόσο παραστατικά, που πλέον νιώθω ότι δε μπορώ να ξεφύγω από τα όριά του. Το έχει καταφέρει δε αυτό χρησιμοποιώντας την ίδια πάνω κάτω ορχήστρα που είχε και ο Μπετόβεν! Είμαι ακουμπισμένος σε ένα πεσμένο κορμό μες στο πυκνό σκοτάδι και ξεκουράζομαι. Δεν έχει περάσει πολλή ώρα… Ένα επιτακτικό μοτίβο που παίζουν τα κοντραμπάσα και τα τσέλα με ξεσηκώνει. Αρχίζω να βαδίζω γρήγορα, έπειτα να τρέχω και ένα ρεύμα με ανυψώνει σταδιακά υπό τη συνοδεία των υπολοίπων εγχόρδων σε τρέμολο και δυο αστρικών αρπών. Πλέον πετάω πάνω από το δάσος προς τον πολυπόθητο εορταστικό χορό στο ανάκτορο. Προσγειώνομαι μπροστά από την κύρια είσοδο και μπαίνω στην αίθουσα, όπου όλοι χορεύουν βαλς σαν μαγεμένοι. Κάθε όργανο της ορχήστρας του Μπερλιόζ πρέπει να είναι μαγεμένο, δεν εξηγείται αλλιώς ότι τόσην ώρα νιώθω ότι υποδύομαι κάποιο ρόλο.
 
   Και ξαφνικά αρχίζω και αλλοιώνομαι και λιώνω και λιώνει και ο κόσμος γύρω μου. Γινόμαστε όλοι ένα, με κοινό παλμό. Η ορχήστρα πλέον είμαι εγώ, ένα σκοτεινό ψυχρό μπάσο ρεύμα, στο οποίο εισβάλλει σταδιακά λίγο φως, ανεβαίνοντας προς την επιφάνεια σαν κόρνο. Το σκοτάδι γίνεται νερό που ρέει εγχόρδως και κυματιστά. Ο κόσμος αποκτάει ξανά τρεις διαστάσεις, γίνομαι ύλη που αποκτά μορφές, σκληρές, μαλακές, χαμηλομεσαίες, λαμπερές. Εμφυσώ πνευστή, οργανική ζωή και κατά μήκος του ποταμού κολυμπούν κλαρινέτα, αλλά και προς την επιφάνεια και όλα αρχίζουν να σχετίζονται μεταξύ τους και να αλληλεπιδρούν. Παρόλα αυτά, εδώ και 136 μέτρα εξακολουθώ να παράγω την ίδια συγχορδία και τότε αρχίζω να συνειδητοποιώ ότι είμαι σε όνειρο… Η ορχήστρα του Βάγκνερ! Το επιβεβαιώνουν τα χάλκινα της Βαλχάλα και έπειτα τα τιμπάνι που τραντάζουν το σύμπαν και με ξυπνάνε απότομα.
 
enorhistrosi2017
   Πίσω στην πραγματικότητα λοιπόν και συγκεκριμένα στον εικοστό αιώνα. Πάντα μου φαινόταν ότι αυτός ο αιώνας με τους δύο παγκόσμιους και την ηλεκτρονική επανάσταση ήταν το μόνο που υπήρξε ποτέ και ότι όλα τα άλλα πριν ήταν παραμύθι. Αλλά όποια και αν είναι η δική μου φαντασιακή μνήμη, η αλήθεια είναι ότι η μαγεία της ενορχήστρωσης υπάρχει σε κάθε εποχή και μπορεί να εντοπιστεί είτε σε μία ενορχήστρωση του Ραβέλ, είτε σε ένα κομμάτι των Beatles. Δεδομένων τώρα των μουσικών εξελίξεων μέχρι σήμερα, της τυποποίησης των τεχνοτροπιών, αλλά και του πειραματισμού από την άλλη, των αποδομήσεων, αλλά και της γένεσης των ειδών, κοιτάζοντας πίσω στην ιστορία που διηγηθήκαμε, ποιο ήταν τελικά το νόημα της ύπαρξής της; Ναι, ok, ένα ευχάριστο ταξίδι μουσειακού ενδιαφέροντος. Ωραίοι τύποι όλοι αυτοί. Κοίτα να δεις… κάποτε αφιέρωναν ζωές ολόκληρες για να βελτιώσουν τον ήχο ενός κοινού οργάνου. Να το αξιοποιήσουν στο έπακρο για να φωτιστούν οι συνθέσεις τους όσο περισσότερο γίνεται. Ή στην τελική, να το αναβαθμίσουν με μικροαλλαγές, καμιά φορά ουτοπικές και θεωρητικές. Και όπως έθεσε και το ερώτημα μια φίλη τις προάλλες, τελικά άξιζαν αυτές οι θυσίες; Ποια η χρησιμότητα αυτών που άφησαν πίσω ο Βάγκνερ και ο Μπετόβεν;
 
enorhistrosi2018
   Ο Λουκ ανεβαίνει τη σκάλα του σπιτιού του που οδηγεί στον εξωτερικό, προαύλιο χώρο. Αυτή δεν είναι μία τυχαία πρόταση που μου κατέβηκε στο το μυαλό, αλλά η αρχή της περιγραφής μιας σκηνής από την πρώτη ταινία Star Wars (έβερ), οπότε σπόιλερ αλέρτ και τα σχετικά. Η έρημος του πλανήτη Tatooine έχει σχεδόν σκοτεινιάσει, με τους δύο ήλιους να δύουν με διαφορά φάσης. Η καθοδική κίνηση της άρπας μαζί με αυτό το μαγικό μωβ του ουρανού συντάσσεται με τα τρέμολο βιολιά που μοιάζουν να σβήνουν με το λιγοστό φως της ημέρας. Η μονότονη κίνηση των ξύλινων πνευστών για δύο μέτρα μοιάζει να φέρει όλο το βάρος της προηγούμενης σκηνής, το βάρος της μετριότητας μιας μελλοντικής ζωής, από την οποία ο εκνευρισμένος έφηβος θέλει να ξεφύγει. Κι όμως, ανάμεσα στα ασαφή του όνειρα, το σόλο κόρνο έχει ύπουλα πάρει τη θέση των ξύλινων και εδώ και κάποια δευτερόλεπτα παίζει ένα άκρως ενδιαφέρον θέμα. Σε υψηλή περιοχή σχετικά για κόρνο, αλλά για κάποιο λόγο ταιριάζει τόσο πολύ με όλη την ιδιοσυγκρασία του ήρωά μας. Και ενώ αυτός στέκεται μπρος στο ηλιοβασίλεμα απολαμβάνοντας την ελευθερία να το κοιτάζει και να ονειρεύεται, οι δύο ήλιοι μπαίνουν σε πρώτο πλάνο μαζί με το κρεσέντο της τελευταίας συγχορδίας. Και η απόλυτη μαγεία. Πλάνο ξανά στο Λουκ και μπαίνει ΟΛΗ η ορχήστρα, συνοδεύοντας τη μελωδία του δεύτερου μισού του θέματος, που έχει πλέον δοθεί στα έγχορδα. Εκεί νιώθεις να πάλλεται όλο σου το είναι από την ταύτιση, αλλά και από τον ηρωικό χαρακτήρα του Force Theme. Ο ήρωας ανασηκώνει το βλέμμα του προς μία δύναμη που αρχίζει να του ασκεί μεγάλη έλξη και τότε ακούγεται τελικά η συγχορδία της έκτης στο αποκορύφωμα της συγκίνησης, με τα μπάσα των πνευστών να σε βομβαρδίζουν με επική ενέργεια και να κάνουν την καρδιά σου να χτυπάει για ώρα μετά.
 
enorhistrosi2014
   Ήμουν περίπου δέκα χρονών όταν είδα αυτή τη σκηνή. Γενικά, είμαι ένας άνθρωπος, ο οποίος άπαξ και βιώσω οποιοδήποτε είδος εγκλωβισμού, θα βγω στην επιφάνεια και θα κοιτάξω το διπλό ηλιοβασίλεμα. Τι ρόλο έπαιξε η εμπειρία της σκηνής σε αυτό δεν μπορώ να πω με σιγουριά, αλλά ξέρω ότι είναι μία ταινία που έχει επηρεάσει εκατομμύρια ανθρώπους και η μουσική της είναι αναπόσπαστο κομμάτι. Και κάπου εκεί στον πλανήτη Έντορ, δίπλα στα πνεύματα των Jedi, τοποθετώ και τους μεγάλους συνθέτες και ενορχηστρωτές που μας κοιτάζουν και μας χαμογελούν, καθώς με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο η τέχνη που άφησαν πίσω τους παραμένει ζωντανή και στις μέρες μας.

Γιάννης Ανδρουλακάκης
 
 

Άρθρα Μουσικής