Κάθε τραγούδι και μια ιστορία. Pt.32 (Θύμα εμφυλιακής λογοκρισίας)

Κάθε τραγούδι και μια ιστορία. Pt.32 (Θύμα εμφυλιακής λογοκρισίας)

Πληροφοριακά Στοιχεία: Κατηγορία: Μουσική Χρονομηχανή & Άλλες Ιστορίες; Δημοσιεύθηκε : Κυριακή, 06 Ιανουαρίου 2013 18:43

Τριακοστή δεύτερη αναδρομή
Τίτλος: « Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι»
Μουσική: Απόστολος Καλδάρας
Στίχοι : Απόστολος Καλδάρας

Ερμηνεία : Στέλλα Χασκίλ (πρώτη εκτέλεση)

Το πρωτοάκουσα το 1974, όταν είχα την τύχη, δεκατριών χρονών τότε, με το άθροισμα από τρία χαρτζιλίκια και τσοντάρισμα της Μαμάς, να αγοράσω τον πρώτο μου δίσκο βινυλίου (L.P.). Το όνομα αυτού «Ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά Απόστολο Καλδάρα» και είχε ηχογραφηθεί και κυκλοφορήσει τρία χρόνια πριν, το 1971. Ο τρικαλινός συνθέτης έδωσε τότε στο νεαρό, ανερχόμενο τραγουδιστή, παλαιοτέρα τραγούδια του που αυτός τα ξανατραγούδησε σε ενορχήστρωση του ίδιου του Καλδάρα. Τα ήδη πετυχημένα και αρκετά ήδη γνωστά κομμάτια, με τη νέα τότε δυναμική του L.P. (long play) βινυλίου, απέκτησαν νέα διάσταση και έγιναν πολύ μεγάλες επιτυχίες. Πολλά δε απ’ αυτά συνδέθηκαν άρρηκτα με το όνομα του Νταλάρα και εκτόξευσαν την δημοτικότητά του, μια και ο πρώτος εκτελεστής σε αρκετούς ήταν άγνωστος ή ξεχασμένος. Το πρώτο τραγούδι του δίσκου ήταν το για πολλούς αντιπροσωπευτικότερο τραγούδι του Καλδάρα, «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι».

kaldaras01

Πρόκειται για ζεϊμπέκικο (χιτζάζ) που γράφτηκε μέσα στις φλόγες του Εμφυλίου, το 1947 και λατρεύτηκε από τον κόσμο. Λέγεται πως ήταν το αγαπημένο του Σταύρου Κουγιουμτζή. Το τραγούδι έχει δύο διαστάσεις, μία κοινωνική, την οποία αποκάλυψε μεταγενέστερα ο ίδιος ο τρικαλινός δημιουργός, και μία ερωτική που ανέδειξε ο νεαρός (τότε) Μάνος Χατζιδάκις, στην περίφημη Διάλεξη για το Ρεμπέτικο στο Θέατρο Τέχνης το 1949 και σε εκδήλωση που είχε διοργανώσει ο συγγραφέας Κώστας Κοφινιώτης. Σχεδόν αμέσως και με την εξαίρετη πρώτη εκτέλεση της Στέλλας Χασκίλ, γνώρισε επιτυχία, ενώ δεν ξέφυγε από τη μέγγενη της λογοκρισίας της εποχής.

Ο Καλδάρας άντλησε έμπνευση από τον σκληρό καμβά της εμφυλιακής λαίλαπας, γράφοντας ένα κομμάτι που θα γνωρίσει δεκάδες επανεκτελέσεις - από την Μπέλλου και το Νταλάρα μέχρι τον Πουλόπουλο - με πολύ ξεχωριστή εκείνη την «λυγμική» εκτέλεση της Γιώτας Λύδια. Ας δούμε όμως τι είχε διηγηθεί στον Παναγιώτη Κουνάδη ο Καλδάρας, για το πώς εμπνεύστηκε το τραγούδι. «Δεν μου έδωσε κάποιος το στίχο για να βάλω τη μελωδία εγώ. Το έζησα, τότε με τις συλλήψεις του 1945, μετά τους Γερμανούς, όταν ξέσπασε ο Εμφύλιος. Ήμουν στη Θεσσαλονίκη φοιτητής και εργαζόμουν για να εξοικονομώ τα προς το ζην σε ένα κέντρο, μ' έναν φίλο - απ' τη βιογραφία του Καλδάρα που συνέγραψε ο Νίκος Χατζηνικολάου, μαθαίνουμε πως επρόκειτο για τον μπουζουξή Χρήστο Μίγκο - του οποίου το σπίτι ήταν στην Ακρόπολη κάτω από το Γεντί Κουλέ. Πήγαινα συχνά στο σπίτι του. Τότε μαζεύανε όλους τους αριστερούς στο Γεντί Κουλέ. Ένα σούρουπο, φεύγοντας από το σπίτι αυτό και βλέποντας το περίγραμμα του κάτεργου, μου ήρθε η ιδέα . Γι' αυτό και πριν λογοκριθεί είπα: kaldaras02

Νύχτωσε και στο Γεντί
το σκοτάδι είναι βαθύ
κι όμως ένα παλικάρι
δεν μπορεί να κοιμηθεί.
Άραγε τι περιμένει
όλη νύχτα ως το πρωί
στο στενό το παραθύρι
που φωτίζει το κελί (όχι "με κερί", αυτά μας τα ‘κανε η λογοκρισία αργότερα).
Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει
μα διπλό είναι το κλειδί
τι έχει κάνει και το ρίξαν
το παιδί στη φυλακή;

Θέλω να πω ότι αυτό το τραγούδι το αγαπώ πολύ, γιατί είναι ζωντανό για μένα. Ένα αυτό και ένα το "Σ' ένα βράχο φαγωμένο/ από κύμα αγριωπό". Έχω και άλλα τραγούδια που αγαπώ, αλλά αυτά τα δυο τα ξεχωρίζω, λόγω αναμνήσεων». Τονίζει ο ίδιος ο συνθέτης.

Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η αναφορά του Μίκη Θεοδωράκη στο «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι». Είπε χαρακτηριστικά ότι, κατά την φυλάκισή του στα ξερονήσια μαζί με άλλους συναγωνιστές του (Γιάννης Ρίτσος κ.λπ.), αυτό ήταν το τραγούδι που έλεγαν όλοι μαζί μέσα από τα κελιά, σε χορωδία σαν έναν ύμνο κατάνυξης.

Από όποια πλευρά και να το πιάσεις λοιπόν, το τραγούδι αναφέρεται στον ηττημένο - είτε κοινωνικά είτε ερωτικά - με θλίψη αλλά χωρίς μιζέρια. Εδώ το δίνουμε στην αυθεντική πρώτη εκτέλεση του 1947 με την Στέλλα Χασκίλ. Έχουμε επίσης και τους λογοκριμένους στίχους που επεκράτησαν και έκαναν το τραγούδι ευρέως γνωστό.

Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι kaldaras03

το σκοτάδι είναι βαθύ
κι όμως ένα παλικάρι
δεν μπορεί να κοιμηθεί

Άραγε τι περιμένει
απ' το βράδυ ως το πρωί
στο στενό το παραθύρι
που φωτίζει με κερί

Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει
με βαρύ αναστεναγμό
ας μπορούσα να μαντέψω
της καρδιάς του τον καημό

Σπύρος Γκάλτσας