Τα Μεγάλα Έργα : Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Διονυσίου Σολωμού

Τα Μεγάλα Έργα : Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Διονυσίου Σολωμού

Πληροφοριακά Στοιχεία: Κατηγορία: Μουσική Χρονομηχανή & Άλλες Ιστορίες; Δημοσιεύθηκε : Πέμπτη, 13 Σεπτεμβρίου 2012 11:11

Έργα μεγάλων συνθετών που σφράγισαν και οριοθέτησαν τη μουσική μας ιστορία.

Έργο 1o: «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Διονυσίου Σολωμού
Μελοποίηση: Γιάννης Μαρκόπουλος

Ἡ ὡραιότης τῆς φύσης, ποὺ τοὺς περιτριγυρίζει, αὐξαίνει εἰς τοὺς ἐχθροὺς τὴν ἀνυπομονησία νὰ πάρουν τὴ χαριτωμένη γῆ, καὶ εἰς τοὺς πολιορκημένους τὸν πόνο ὅτι θὰ τὴ χάσουν.

Σχεδόν ένα χρόνο κρατεί η πολιορκία των υπερασπιστών του Μεσολογγίου. «Τα μάτια η πείνα μαύρισε», περιγράφει ο ποιητής και ο συνθέτης μελοποιεί με βαθύ λυρισμό.

Ανήμποροι οι πολιορκημένοι από τους Οθωμανούς αποφασίζουν ηρωική έξοδο-θυσία στις 10 Απριλίου 1826, Κυριακή των Bαΐων. Ο ποιητής στο έργο του επιχειρεί να αναδείξει σε ποιητικό λόγο το ηθικό μεγαλείο των Ελλήνων αγωνιστών, που οδηγούνται με πλήρη συνείδηση στη θυσία για την κατάκτηση της πνευματικής ελευθερίας τους. Κατασφαγιάζονται οι περισσότεροι, ελάχιστοι ξεφεύγουν. Υμνεί ο ποιητής την ελευθερία της θέλησης, να υπερβούν όλα αυτά που απειλούν τη δυναμικότητα της αντίστασής τους, όχι μόνο την πείνα και τη σωματική εξασθένηση αλλά και κάθε πειρασμό που προσφέρει η ίδια η ομορφιά της φύσης.

000mousikorama oi eleutheroi poliorkimenoi markopoulos 1977

Η γλώσσα των Ελεύθερων Πολιορκημένων είναι απλή δημοτική με τους ιδιωματισμούς και τις ιδιοτυπίες που χαρακτηρίζουν τον Σολωμό. Ο Σολωμός έχοντας ιταλική παιδεία πλούτισε την γνώση της ελληνικής, θηρεύοντας λέξη-λέξη από κάτοικους των περιοχών με τους οποίους συναναστρέφονταν. Έκτος από «Εθνικός Ποιητής» θεωρείται και «πρώτος και μέγας θεμελιωτής της νέας μας φιλολογίας». Χαρακτηριστικό της σεμνότητας του και του ήθους του είναι ότι δεν έκανε ούτε ένα ταξίδι στην ελευθερωμένη Ελλάδα, γιατί, όπως υποστηρίζεται, «δεν εσυνηθούσε να θεατρίζει στο εθνικό του φρόνημα αλλά μες το άγιο βήμα της ψυχής».

Ύμνος λοιπόν στο ελληνικό μεγαλείο και στην φύση οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» μελοποιούνται από τον Μαρκόπουλο σε μορφή Λαϊκής Λειτουργίας για τρεις τραγουδιστές (2 υψίφωνοι, 1 βαρύτονος), αφηγήτρια, μικτή χορωδία και ορχήστρα. Το ποίημα είναι χωρισμένο από τον ποιητή σε σχεδιάσματα, η επιλογή στίχων και κειμένου, τοποθέτηση των τριών σχεδιασμάτων του ποιητή, έγιναν από τον συνθέτη. Από τον ίδιο έγινε η διδασκαλία των ερμηνειών, ενορχήστρωση και διεύθυνση.

Ο Μαρκόπουλος άρχισε να συνθέτει προσεγγίζοντας τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» από τις αρχές της δεκαετίας του 60. Έκτοτε το άφησε για καιρό και το 1968 συνέχισε την σύνθεση για μεγάλο διάστημα και στα τρία σχεδιάσματα. Πολλές μουσικές του σκέψεις εμπνεύστηκαν από τους αγώνες της νεολαίας στα γεγονότα της νομικής και του Πολυτεχνείου. Στα χρόνια της δικτατορίας συνέθεσε τα μέρη «Μητέρα Μεγαλόψυχη», «Αραπιάς Άτι», «Πειρασμός», «Έξοδος» και «Η Θέληση Μου Βράχος». Το 1975 έδωσε την οριστική μορφή στο έργο. Η πρώτη παρουσίαση έγινε από τον ίδιο παίζοντας πιάνο, το 1975 στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το έργο ηχογραφήθηκε το 1977 με ερμηνευτές τον Νίκο Ξυλούρη, Λάκη Χαλκιά, Ηλία Κλωναρίδη, αφηγήτρια την Ειρήνη Παπά και την ερασιτεχνική μικτή χορωδία Πρεβέζης. Η πρώτη συναυλία δόθηκε στο γήπεδο του Παναθηναϊκού το 1978 όπου ο Μαρκόπουλος διεύθυνε το έργο του στους είκοσι δυο χιλιάδες νέους που κατέκλυσαν τις κερκίδες του γηπέδου που υποδέθηκαν με ενθουσιασμό τόσο το νέο μουσικό έργο όσο και την νέα είσοδο της ποίησης του Σολωμού στην νεοελληνική μουσική δημιουργία. Έκτοτε οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» έχουν παρουσιαστεί σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, στην Κύπρο, στην Νεάπολη της Ιταλίας, στο Λονδίνο στο Δουβλίνο, στις Βρυξέλλες, στο Άμστερνταμ, στο Βερολίνο και αλλού.

Xειρόγραφο σημείωμα του ποιητή από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους

ΑΝΟΙΞΗ – ανάσταση της φύσης, ΕΞΟΔΟΣ - ανάταση της ψυχής. Μια χούφτα κουρελιασμένοι και εξαθλιωμένοι αγωνιστές επιχειρούν το απερινόητο ...! Η μάνα αγκαλιάζει σφιχτά το παιδί και τρέχει με τα λιωμένα ρούχα της προς την εξιλέωση, πνίγει το ίδιο της το σπλάχνο λίγο πριν πάρει το κεφάλι της, το Αγαρηνό γιαταγάνι μη γίνει σκλάβος σαν κι αυτήν! Το Ελληνικό συναμφότερο! Και όλα αυτά για να έχουν να καπηλεύονται ορισμένοι δικτάτορες και ορισμένα κατάπτυστα φασισταριά το μεγαλείο της φυλής, θαρρείς και μόνο αυτοί έχουν το προνόμιο του πατριωτισμού. Και όλα αυτά για να υπερηφανεύεται η Ευρώπη για την κληρονομιά του πολιτισμού της και του ονόματος της.

Αλλά μπροστά στα λόγια του ποιητή όλα αυτά φαίνονται φτωχά.

«ΕΞΟΔΟΣ- Δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά κ ελεύθεροι να μείνουν. Εκείθε με τους αδελφούς εδώθε με το χάρο». Το ελληνικό συναμφότερο… δεν συναντάται πουθενά!!

Στο αφιέρωμα παρουσιάζουμε δυο κομμάτια από το έργο 1. «Άκρα Του Τάφου Σιωπή» και 2. «Πειρασμός», τραγουδισμένα από το τραχύ μαχαίρι της φωνής του Ξυλούρη, στην εισαγωγή του πρώτου ακούγεται ο Ηλίας Κλωναρίδης και στην αφήγηση η Ειρήνη Παπά.

ΑΝΑΛΥΣΗ – ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ 1ου κομματιού

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει = ακινησία, ερήμωση, νεκρική σιωπή
λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί = αντιθετική εικόνα, κίνηση, ζωντάνια, ζωή
κι η μάνα το ζηλεύει = βρήκε τροφή, είναι ελεύθερο!!
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε = Ο ποιητής δίνει άμεσα τις συνέπειες τη πείνας
στα μάτια η μάνα μνέει (=ορκίζεται , αρχ. ομνύω)
Αντίδραση μάνας : Ορκίζεται ... Συγκρατείται, υπομένει ... Δεν κλαίει!!!
στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει Σουλιώτης = α) Τι γυρεύει εδώ; Ενίσχυσαν Μεσολογγίτες, π.χ. ο Λόρδος Βύρων με 4,000 Σουλιώτες β) Χαρακτηρισμός; Ο καλός = στο ήθος, αρετές, ανδρεία ... γ) Πώς αντιδρά και γιατί; Κλαίει = Όχι από φόβο, δειλία αλλά από περηφάνια, φιλότιμο.
"Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω 'γώ στο χέρι : οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει" = εξασθένηση, αδυναμία λόγω της πείνας. Γνωρίζουν οι Τούρκοι ότι η πείνα θερίζει το Μεσολόγγι. Ήρθαν ενισχύσεις από την Αίγυπτο με τον Ιμπραήμ άραβες Αγαρηνοί .

ΛΟΓΟΣ: Απλός, λιτός, πυκνός
ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΣΧΗΜΑ: Εικόνες

Για το 2ο κομμάτι Ύμνο στη Φύση οι στίχοι αναγράφονται στο βίντεο.

Σπύρος Γκάλτσας