Αποτιμώντας την Αντίσταση (1941-1944)
- Λεπτομέρειες
- Κατηγορία: Mindfield
- Δημοσιεύθηκε : Σάββατο, 27 Οκτωβρίου 2012 09:35
Η αντίσταση εξεταζόμενη σαν φαινόμενο κομβικής σημασίας είναι δυνατόν να αποτιμηθεί με δυο τρόπους. Ο εύκολος είναι μέσω της επανάληψης στερεοτυπικών και γενικόλογων χαρακτηρισμών, που καταλήγουν σε πανηγυρικές φόρμες. Τα στερεότυπα είναι συνήθως λανθασμένα και όταν δεν είναι, περιέχουν λίγες αλήθειες που περισσότερο συσκοτίζουν παρά φωτίζουν. Σκοπός τους είναι να χαϊδέψουν αυτιά με «αλήθειες» που νομίζουμε ότι κατέχουμε και έτσι να μη θέτουμε νέα διερευνητικά ερωτήματα.Ο δεύτερος, και δυσκολότερος τρόπος προκρίνει τη συνεχή αναζήτηση, τη διερεύνηση και την αναθεώρηση αντιλήψεων ανοίγοντας νέους δρόμους κατανόησης. Επιχειρώντας λοιπόν προσέγγιση με τον δεύτερο τρόπο αποτιμούμε την αντίσταση σύμφωνα με το όφελος που είχε και το κόστος που παρήγαγε.
Συνήθως η αντίσταση ταυτίζεται με το ΕΑΜ και με τον στρατό του τον ΕΛΑΣ και συγχωνεύεται στην δημόσια συνείδηση με το πρόσωπο του Άρη Βελουχιώτη. Πρόκειται για μια αυθαίρετη και εσφαλμένη ταύτιση που αδικεί και την αντίσταση αλλά και την αριστερά. Όχι ότι η αριστερά δεν έκανε αντίσταση, αλλά γιατί αντίσταση δεν έκανε μόνο η αριστερά και η αριστερά δεν έκανε μόνο αντίσταση. H αντίσταση ήταν ποικιλόμορφη, υπήρξε συλλογική ως εκδήλωση μεγάλων μορφωμάτων και οργανώσεων όπως το ΕΑΜ ο ΕΔΕΣ ή η ΕΚΚΑ. Υπήρξε όμως και ατομική λειτουργώντας έξω από τα μεγάλα συλλογικά πλαίσια. Συχνά ήταν άοπλη και κυρίως χωρίς πολιτικό πρόσημο. Τέλος αντίσταση δεν πραγματοποιήθηκε μόνο στο εσωτερικό της χώρας αλλά και έξω απʼ αυτήν. Έχουμε λοιπόν το ΕΑΜ που είχε έμφυτα δισυπόστατο χαρακτήρα, πολεμούσε βεβαίως εναντίον των δυνάμεων κατοχής, αλλά ευρίσκονταν υπό τον έλεγχο ενός επαναστατικού κομμουνιστικού κόμματος, εργαζόταν και για την επιβολή στην Ελλάδα ενός καθεστώτος «λαοκρατίας» και αυτό ανεξάρτητα από τα πιστεύω της πλειοψηφίας των απλών μελών της. Δηλαδή το ΕΑΜ χρησιμοποιούσε την αντίσταση ως πρόσχημα για την πολιτική του επιβολή. Αυτό μας βοηθά να κατανοήσουμε πως πολύ γρήγορα η ένοπλη αντίσταση εκφυλίστηκε σ' ένα βρώμικο εμφύλιο.
Οδηγούμαστε έτσι στο σημείο της αποτίμησης, που πρέπει να βάλουμε στη ζυγαριά το όφελος και το κόστος της αντίστασης. Ωφέλησε λοιπόν ή έβλαψε τη χωρά η αντίσταση; Είναι προφανές ότι αυτό το ερώτημα ενοχλεί. Αν το παρακάμψουμε όμως δεν αποτιμούμε. Και η αντίσταση όπως κάθε άλλο ιστορικό φαινόμενο δεν μπορεί να βρίσκεται στο απυρόβλητο. Το γεγονός πως η Ελλάδα κατάφερε να συνεχίσει τον αγώνα μετά την ήττα του 1941, αποτελεί στοιχείο εθνικής υπερηφάνειας και τιμής. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί αν η Αντίσταση ιδωθεί σαν αγώνας όχι απλά εναντίον ενός κατακτητή αλλά εναντίον του φασισμού. Είναι όμως εξίσου αληθινό, πως η Αντίσταση απέτυχε στους περισσότερους στόχους της, ενώ επέβαλε ένα μεγάλο κόστος στη χωρά. Κατʼ αρχήν η Ελλάδα δεν απελευθερώθηκε χάρη στην αντίσταση. Οι Γερμανοί αποχώρησαν όταν έγινε σαφές πως αν παρέμεναν στη χώρα θα τους απέκοπταν οι προελαύνοντες Σοβιετικοί. Δεύτερον, οι περιοχές της «ελεύθερης Ελλάδας», τα ορεινά για τα οποία οι Γερμανοί αδιαφορούσαν και που βρέθηκαν στο κράτος του ΕΑΜ, δεν υπήρξαν ιδιαίτερα ελεύθερες. Τρίτον, η αντίσταση επέβαλε μικρό μόνο στρατιωτικό κόστος στους Γερμανούς και δεν είχε κάποια ιδιαίτερη επίπτωση στην πορεία του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Τέταρτον, τα αντίποινα των Γερμανών, που προκάλεσε η ένοπλη αντίσταση, οδήγησαν σε τεράστιες καταστροφές και εκατόμβες νεκρών. Πέμπτον, η αντίσταση μεγέθυνε τη συνεργασία με τους κατακτητές αντί να την περιορίσει. Τέλος η αντίσταση ταυτίστηκε με έναν εμφύλιο σπαραγμό, ο οποίος οδήγησε σε νέες μεταπολεμικές εμφύλιες συγκρούσεις, υπονόμευσε την πολιτική και οικονομική ανόρθωση της χώρας και δηλητηρίασε την πολιτική της ζωή για δεκαετίες. Μια τίμια αποτίμηση της αντίστασης που δεν θα συμπεριλαμβάνει τη συζήτηση γύρω από αυτά τα δύσκολα ερωτήματα θα αποτελεί υπεκφυγή και όχι αποτίμηση.Σπύρος Γκάλτσας
