Η Ομαδική Υστερία, Ο Πόλεμος, Η Ψυχώ Των Αγορών Και Οι Πίθηκοι

Λεπτομέρειες

Κατηγορία: Mindfield

Δημοσιεύθηκε : Δευτέρα, 16 Απριλίου 2012 11:00

   Το 1894 και το 1895, είναι δύο πολύ σημαντικές χρονιές, για την ανθρωπότητα και για το μετέπειτα μέλλον της. Τις χρονιές εκείνες λοιπόν, τυπώθηκαν δυο από τα πιο σημαντικά βιβλία που έχουν γραφτεί ποτέ. Ο δημιουργός τους, ήταν ένας κοινωνικός ψυχολόγος εν ονόματι Gustav Le Bon. Το πρώτο βιβλίο, φέρει τίτλο «The Psychology of Peoples», ήτοι, η ψυχολογία των μαζών ή των όχλων. Το επόμενο έτος, ακολούθησε το συμπληρωματικό του πρώτου «The Crowd: A Study of the Popular Mind», η μετάφραση του οποίου στα ελληνικά, (τα πρωτότυπα ήταν στα γαλλικά) αν συνυπολογίσουμε το γαλλικό foules, μπορεί να αποδοθεί ως: Το πλήθος: Μια μελέτη πάνω στον κοινό/ηλίθιο νου. Η πρωτότυπη αυτή εργασία του Gustav Le Bon, άνοιξε κυριολεκτικά το κουτί της Πανδώρας μια και για πάντα. Ας εξετάσουμε πως ταιριάζουν οι γεύσεις της προπαγάνδας, της διαφήμισης, του πολέμου, της οικονομικής φούσκας και του επενδυτικού πανικού μαζί με το χειρισμό των μαζών.

   Πέραν λοιπόν του γεγονότος ότι η ψυχολογία άρχισε να μπαίνει στις επιστημονικές θεματικές και να αποχαιρετά τη σφαίρα της μεταφυσικής, άνοιξε ένας νέος κόσμος, που δημιούργησε θεωρητικά και συστηματοποιημένα εργαλεία που μπορούσαν να χρησιμεύσουν στην ανέλιξη κάποιων ανθρώπων. Το κακό που δημιουργήθηκε –όχι από τη θέληση βέβαια του Le Bon- είναι ισάξιο με όσους βοήθησαν άθελά τους να δημιουργηθεί η πυρηνική βόμβα. Εξηγούμαι γιατί. Δεν είναι βέβαια ψέμα, πως ψυχολογία των μαζών και διαχείριση/χειραγώγηση αυτής, υπήρξε από τότε που υπάρχει γλώσσα και λόγος. Εφαρμόστηκε σε κοινότητες, σε αυτοκρατορίες, σε φέουδα και σε κράτη. Ποτέ όμως κανείς δεν είχε φτιάξει μια ολοκληρωμένη και επιστημονική έρευνα η οποία πραγματευόταν διαχρονικές αλήθειες για το ποιά είναι η φύση του ανθρώπου, ποια τα δυνατά του σημεία και ποια τα αδύνατα. Κάπως έτσι λοιπόν, τα βιβλία του Le Bon, είχαν εντυπωσιάσει τον Αδόλφο Χίτλερ. Επαναλαμβανόμενα κλισέ, χρήση «επιθετικών» για το ανθρώπινο υποσυνείδητο συμβόλων και εικόνων και όλα όσα τελικά έγιναν ιστορία. Το κακό είχε γίνει και πιο πριν, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στην Ευρώπη, έτρεχαν με μια ανεξήγητη «πείνα» για να πολεμήσουν. Οι διαφημιστικές μπροσούρες της εποχές – η οργανωμένη διαφήμιση ξεκινά κάπου εκεί- δείχνουν χαμογελαστά πρόσωπα, γυναίκες και άντρες να πηγαίνουν στον πόλεμο λες και πηγαίνουν σε κάποιο πανηγύρι. Μετά, όλοι ήθελαν να ξεχάσουν τον «Πόλεμο», ενώ αναρωτιούνταν όλοι πώς ο παραλογισμός διαχύθηκε με τέτοιον τρόπο και τέτοια ταχύτητα. Πώς οπλίστηκαν τόσα χέρια; Σε αυτό το ερώτημα συνοψιζόταν και  το περιεχόμενο μιας επιστολής του Einstein προς τον Freud στον οποίο έγραφε μεταξύ άλλων «…πρέπει να υπάρχει μια άσβηστη δίψα για μανία και καταστροφή στον άνθρωπο, δε νομίζεις;». Ο Freud απάντησε καταφατικά στο ρητορικό ερώτημα του μεγάλου φυσικού. Με λίγα λόγια, το φαινόμενο της ομαδικής υστερίας, όπως καλείται και επιστημονικά, δεν είναι κάποιο ανεξήγητο φαινόμενο με αποκρυφιστικές απολήξεις.Ο Hitler, χρησιμοποίησε τα σωστά ρήματα, στο σωστό μομέντουμ και έτσι ένα κίνημα μιας μπυραρίας, δημιούργησε τέτοια δυναμική υστερία ώστε να έρθει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Όταν ο Γκέμπελς, υπουργός προπαγάνδας του Γ’ Ράιχ έλεγε «Ένα ψέμα που επαναλαμβάνεται πολλές φορές, γίνεται αλήθεια», δεν έλεγε κάτι διαφορετικό από αυτό που έλεγε ο Αριστοτέλης. «Αρετή, εξ έθους περιγίγνεται» και «Επανάληψη, μήτηρ πάσης μαθήσεως εστί». Το αποτέλεσμα της ομαδικής δίψας για αίμα, του ομαδικού μίσους των Γερμανών για κάθετί μη «άρειο» κατά την εποχή του 1930 και 1940, ήταν να χάσουν τη ζωή τους πάνω από 50 εκ άνθρωποι. Παράλογο; Ναι, εκ του αποτελέσματος είναι παράλογο. Σήμερα είναι διαφορετικά; Γίνεται μόνο για τη στήριξη κάποιου πολέμου;

   Εδώ και κάποιες δεκαετίες, έχουν ανοίξει πολλά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα που αφορούν τη διαφήμιση και το μάρκετινγκ. Δεν είναι λίγοι μάλιστα που το θεωρούν επάγγελμα του παρόντος και του μέλλοντος. Δεν κάνουν κανένα λάθος. Απλά, ήταν και του παρελθόντος...Κάποτε ο Σωκράτης, ρώτησε τον Πρωταγόρα το εξής: «Τι προσφέρει η διδαχή της τέχνης σου; -ρητορική- τι μπορεί να μάθει από σένα;». Όμορφα και εκλεπτυσμένα, ο Πρωταγόρας απάντησε πως η πειθώς είναι ο πυρήνας της διδασκαλίας του. Δεν υπάρχει μια «αλήθεια», άρα μπορούμε να την κατασκευάσουμε. Ανήθικο και κυνικό;  Γιατί το μάρκετινγκ τι κάνει; Μάρκετινγκ σημαίνει νοητική αλχημεία. Μπορούμε τα παλιοσίδερα να τα κάνουμε χρυσάφι; Βεβαίως πολλοί θα υποστηρίζαν και άλλες λειτουργίες της πρακτικής του μάρκετινγκ. Αυτή είναι η αληθινή πρόκληση όμως  για έναν  διαφημιστή. Να σε πείσει ότι: το αναψυκτικό, το απορρυπαντικό, το παντελόνι, το κόμμα, η ιδεολογία, η μουσική κτλ, είναι το καλύτερο/η δυνατό/ή που υπάρχει. Ο ορισμός της προπαγάνδας. Δεδομένου ότι το τέλειο και το 100% δεν υπάρχει τουλάχιστον σε αυτό το σύμπαν, ο διαφημιστής ξεκινά από ψευδές pattern- ή για να το πω ακόμη καλύτερα, δεν ενδιαφέρεται για το αν η προκείμενή του είναι αληθής.

   Πάμε τώρα να δούμε -χωρίς δαιμονοποιήσεις και συνωμοσιολογίες- πώς μπορώ να καταστρέψω μέσω ενός κλισέ μια ολόκληρη οικονομία. Ο οικονομολόγος Joseph Stiglitz, κέρδισε το Νόμπελ Οικονομικών, παρουσιάζοντας μια εργασία για την ατελή πληροφόρηση των αγορών. Δηλαδή, πολλά από τα κακώς κείμενα της οικονομίας, είναι απότοκα αναπόφευκτων λαθεμένων υπολογισμών. Απόλυτα κατανοητό και απολύτως δεκτό. Ποια ανθρώπινη δρταστηριότητα εγκιβωτίζει μέσα της το αλάθητο; Εδώ καπου, σε αυτό το κενό, μπορεί να κολλήσει η προπαγάνδα, ή αν θέλετε η «αρνητική διαφήμιση/διάδοση» πληροφοριών. Μια πληροφορία, μπορεί να διαδοθεί όπως ακριβώς ένας ιός. Ο Stiglitz, το πήγε παρακάτω και στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Αυταπάτη», αναφέρει φαινόμενα επενδυτικών πανικών και πανικών των αγορών που λειτουργούν σαν αυτεκπληρούμενες προφητείες. Κάτι σαν την κρίση της Ανατολικής Ασίας πριν 15 περίπου χρόνια δηλαδή, όπου το ταϊλανδέζικο μπατ, κατρακύλησε κατά 25% μέσα σε μια νύxτα.

Ας πούμε πως είμαι μεγάλος επενδυτής και ελέγχω ένα μεγάλο μερίδιο των λεγόμενων «αγορών». Θέλω να κάνω φτηνό ένα προϊόν και τα παζάρια μου έχουν αποτύχει. Αποφασίζω λοιπόν να κάνω το εξής. Διαδίδω τη φήμη ότι η δραχμή πχ, μέσα στον επόμενο μήνα θα πέσει πολύ επειδή εξέτασα τον τάδε ή τον δείνα δείκτη. Άπαξ και είμαι μεγάλο μέρος της αγοράς, θα με πιστέψουν και άλλοι επενδυτές οι οποίοι θα τρέξουν να αποσύρουν όσο είναι ακόμη ψηλά η δραχμή. Απόσυρση επί απόσυρσης ρευστού, η οικονομία γονάτισε. Η «προφητεία» μου ήταν σωστή. Η δραχμή έπεσε! Αυτά βέβαια υπάρχουν και στο χρηματιστήριο αξιών. Όλοι έχουμε ακούσει για τα γνωστά «κοράκια» τα οποία μπορούν να δημιουργήσουν φούσκες μετοχές και να τις σκάσουν μέσα σε λεπτά.

   Υπάρχουν βέβαια πληροφορίες που είναι έγκυρες και έχουν και αξία προληπτική. Π.χ, αν ένας Έλληνας σεισμολόγος έχει αδιάσειστα στοιχεία για κάποιον σεισμό, οφείλει και πρέπει να κρούσει κώδωνα κινδύνου. Δυστυχώς όμως, η ομαδική υστερία, ή ο μαζικός πανικός λειτουργούν περισσότερο ως χαλασμένο τηλέφωνο. Η πληροφορία ξεκινά με σκοπό να διαδίδεται ως Α και καταλήγει να φιλτράρεται ως Ω. Με αυτόν τον τρόπο, αν το κάνω με στόχο να ωφελήσω τον εαυτό μου βλάπτοντας άλλους, μπορώ να φέρω την καταστροφή μέσα σε λεπτά. Να πως η προπαγάνδα, η «διαφήμιση» και η επιτήδεια λαθεμένη πληροφορία, μπορεί να γίνει αλήθεια. Το ότι δε δαιμονοποιώ κατ’ ανάγκην τη διαφήμιση ή κάποια άλλη πρακτική, το αποδεικνύει η δύσκολη ανεύρεση τρόπων αντιμετώπισης. Πέραν από το ασφαλές φιλτράρισμα πληροφοριών και την θεοποίηση της τετράγωνης λογικής, δε μπορώ να βρω κάτι άλλο, καθώς μεγάλο κομμάτι του προβλήματος, είναι αναπόφευκτο και συνεπώς, άλυτο. Οι πανικοί άλλωστε, πολιτικοί, επενδυτικοί, καταναλωτικοί κτλ, εμφανίζονται ως κρίσεις. Σε μία κρίση έχουμε μια επικίνδυνη αντίστροφη αναλογία. Σε λίγο και πιεστικά κρίσιμο χρονικό διάστημα, έχουμε έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών.

   Το ένστικτο της αγέλης και της μάζας δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό. Προσέφερε και προσφέρει τεράστια πλεονεκτήματα στην ανθρώπινη φυλή. Μέσα στο πλήθος, το άτομο νιώθει πιο ασφαλές καθώς απαλλάσσεται από το φόβο της μοναχικής αντιμετώπισης κινδύνων. Τα ίδια τα καλά, μπορούν να στραφούν εναντίον του. Ο άνθρωπος έχει πλαστεί για να είναι κοινωνικό όν και να γίνεται ένα με τη μάζα, όμως έχει πλαστεί και για να έχει μια προσωπική, ατομική εκτίμηση των γεγονότων. Πιο πάνω, είδαμε πώς μπορούμε με επιτήδειες διαδόσεις ή αποκρύψεις να δημιουργήσουμε πόλεμο, οικονομικές φούσκες, να γίνουμε θιασώτες μιας ιδεολογίας ή ενός πολιτικού κόμματος που είναι καταστρεπτικό κτλ. Τι άλλο μπορούμε να πούμε; Μακρυά από ιδεολογίες και ειδικά από ιδεοληψίες. Ο ανθρώπινος νους μπορεί να ζήσει και να μεγαλουργήσει χωρίς τις ψευδαισθήσεις που προσωρινά μας χαρίζουν. Πρέπει να μάθουμε να «μαθαίνουμε» ό,τι πρέπει από την ιστορία και να σκάβουμε όσο μπορούμε πιο βαθιά. Προσεχώς…εκλογές…πριν ψηφίσετε όμως σας θερμοπαρακαλώ…δείτε και τα βιντεάκια..

• Προηγούμενο
• Επόμενο