Η Χρήση Των Ηλεκτρονικών Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης
- Λεπτομέρειες
- Κατηγορία: Άρθρα & Συνεντεύξεις
- Δημοσιεύθηκε : Τετάρτη, 08 Φεβρουαρίου 2012 02:08
Σταθερά επίκαιρο, λόγω της δυναμικής του εξέλιξης, το φαινόμενο της κοινωνικής δικτύωσης μέσα από το διαδίκτυο, παραμένει ένα ζήτημα που συζητιέται έντονα και παντού και αφορά όλο και περισσότερους ανθρώπους. Μια πολύ καλή έρευνα του Κώστα Βαξεβάνη στο «Κουτί της Πανδώρας», επιτέλεσε το καθήκον της, -όπως άλλωστε και κάθε ολοκληρωμένη έρευνα- δημιουργώντας μου περαιτέρω απορίες. Το φαινόμενο αυτό έχει γίνει ήδη αντικείμενο παρατήρησης από την επιστημονική κοινότητα που ασχολείται με τον συνεχώς εξελισσόμενο τομέα των Η/Υ και του διαδικτύου, αλλά και όλων εκείνων των επιστημόνων που ασχολούνται με ανθρωποκεντρικές επιστήμες. Κάθε άνθρωπος επηρεάζεται με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό βαθμό από την ηλεκτρονική δικτύωση και σαν τάση ή και σαν εξελισσόμενη κατάσταση , προκαλεί απορίες, διλήμματα, διαφωνίες, όπως κάθε πρωτόγνωρο κοινωνικό φαινόμενο. Ο στόχος μου ήταν να απλοποιηθεί η πολύπλοκη υφή του ζητήματος. Το διεπιστημονικό της υπόβαθρο της ειδικής κοινωνιολόγου Διονυσίας Τριπολίτου, έκανε το στόχο εφικτό, ώστε να απαντηθούν καίριες ερωτήσεις που αφορούν το θέμα σε εύρος και σε βάθος. Η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα παροδικό φαινόμενο; Μπορεί να ενταχθεί δηλαδή στην κατηγορία μιας «μόδας» ή έχει ήδη παγιωθεί και εξελίσσεται? Ποια είναι η εκτίμησή σας;
Νομίζω ότι η κοινωνική δικτύωση βαίνει στο να παγιωθεί ως ένα πολυπολιτισμικό μέσο επικοινωνίας, το οποίο είναι ακόμα σε φάση εξέλιξης. Εξαρτάται πως το χρησιμοποιεί ο κάθε «συνδεδεμένος χρήστης». Η επικοινωνία είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που πολύ λίγο διερευνάται και ακόμη λιγότερο μας απασχολεί επιστημονικά ακόμα και στις Κοινωνικές Επιστήμες. Στην χώρα μας συχνά συγχέουμε την επικοινωνία με τις δημόσιες σχέσεις. Η επικοινωνία είναι η βαθύτερη διάθεση του ανθρώπου να ανταλλάξει απόψεις, να γνωρίσει τον συνομιλητή του, να μοιραστεί και να χτίσει μια ενδιαφέρουσα ανθρώπινη σχέση. Αν λοιπόν αναλογιστούμε τις διάφορες ανάγκες, (διαφήμιση- μόδα- προώθηση ιδεών- γνωριμίες επαγγελματικές και ατομικές- καταπολέμηση της μοναξιάς- ανεύρεση παρέας- ανάγκη αυτοεκτίμησης- απόσυρση από την καθημερινότητα κ.ά.), που οδηγούν τον άνθρωπο στην διαδικτυακή κοινωνική σύνδεση, θα διαπιστώσουμε ότι δεν διαφέρει πολύ από την στάση ζωής μας στην καθημερινότητά μας. Με αυτή την έννοια η διαδικτυακή διασύνδεση θα δοκιμαστεί όπως εξάλλου και η καθημερινή μας επικοινωνία δια ζώσεις. Βέβαια υπάρχει και η διάσταση της οικονομικής άνεσης εφόσον εξακολουθεί προς το παρόν να παρέχεται αυτή η μορφή κοινωνικής δικτύωσης, δωρεάν. Δεν γνωρίζουμε πόσο θα μπορούσε να συνεχίσει να είναι εφικτή η ανάγκη των ανθρώπων να εξακολουθούν να κρατήσουν τις «φιλίες» τους αν έπρεπε να πληρώσουν ένα τίμημα γιαυτό.
Πώς μπορεί να αναλυθεί ως κοινωνικό φαινόμενο η μαζική χρήση των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Έχει η κοινωνιολογία τα απαραίτητα εργαλεία για να αναλύσει αυτό το καινούριο κοινωνικό φαινόμενο; Η μαζική και διαδεδομένη πλέον χρήση των ηλεκτρονικών μέσων Κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ φυσιολογική εξέλιξη μέσα από την ραγδαία ανάπτυξη της ηλεκτρονικής εποχής που ζούμε. Δείτε ότι η τηλεόραση πριν από περίπου 40 χρόνια ήταν το «μαγικό κουτί» που μπήκε δειλά στην αρχή και μανιωδώς στην συνέχεια μέσα στο κάθε σπίτι. Παρομοιάζω την είσοδο των υπολογιστών στη προηγούμενη τάση των ανθρώπων και την ανάγκη τους να θέλουν να επικοινωνούν και να ενημερώνονται για το τι συμβαίνει στον «έξω κόσμο». Για κάποιους και τότε ήταν τρομακτικό, «δαιμόνιο», επικίνδυνο αυτό το «κουτί» Περιττό να σας πω ότι σήμερα μερικοί άνθρωποι έχουν την ίδια αντίληψη. Φυσικά και πάλι είναι θέμα του πως διαχειρίζεται κάποιος ό,τι καινούργιο συμβαίνει στην ανάπτυξη της τεχνολογίας. Η διαφοροποίηση στην εγκατάσταση της διαδικτυακής κουλτούρας είναι προφανής γιατί χρειάζεται να υπάρχει μεγαλύτερη κριτική αντίληψη στην χρησιμοποίηση αυτού του μέσου. Φοβάμαι ότι δεν υπάρχει η ωριμότητα πολλές φορές για να μπορούν όλοι να διαχειριστούν σωστά ή να αντιληφθούν την επιρροή της μαζικής ψυχολογίας μέσα από μηνύματα ή ενημερώσεις που χρειάζεται να φιλτράρουμε με μεγαλύτερη προσοχή και γνώση.
Η Κοινωνιολογία ως επιστήμη σαφώς έχει όλα τα απαραίτητα εργαλεία για να διερευνήσει και να αναλύσει ποσοτικά και ποιοτικά σε βάθος αυτό το κοινωνικό φαινόμενο. Είναι το κυρίως γνωστικό της αντικείμενο. Έχουν γίνει πολλές έρευνες και από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης εδώ και δύο χρόνια που είχε προβεί σε μελέτη του φαινομένου με ερωτηματολόγιο που μας καλούσε να απαντήσουμε. Επίσης ο Επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου Ευστράτιος Π. Παπάνης εξέδωσε το βιβλίο «Μεθοδολογία έρευνας και διαδίκτυο» εκδόσεις, Ι.Σιδέρης.
Τι πιστεύετε ότι κάνει τους ανθρώπους να αποκτούν αυτήν την παράδοξη εμπιστοσύνη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τη στιγμή που δεν μπορούν να ελέγχουν το αληθές μιας επικοινωνίας; Μήπως τα μέσα αυτά βρήκαν το χώρο να μεγαλώσουν σε ένα κενό που αφήνει η έλλειψη πραγματικής επικοινωνίας; Η δεύτερη ερώτηση έρχεται και απαντά , κατά την γνώμη μου την πρώτη ερώτηση σας. Είναι γεγονός ότι υπάρχει μεγάλο έλλειμμα δημιουργικής και αυθεντικής επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους. Δεν έχουμε διαπαιδαγωγηθεί στο να είμαστε ο εαυτός μας και να γνωρίζουμε ακριβώς τι θέλουμε να κατακτήσουμε μέσα από τις ανθρώπινες σχέσεις μας. Στην οικογένεια και στο σχολείο, που είναι οι δύο βασικοί πυρήνες κοινωνικοποίησης μας, πολύ λίγο έως και καθόλου μαθητεύουμε στην επικοινωνία. Θεωρούμε δεδομένες τις σχέσεις μας μέχρι που αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είναι έτσι ακριβώς τα πράγματα. Αυτό συμβαίνει ακόμα πιο έντονα στο διαδίκτυο όπου μερικοί άνθρωποι μέσα από την ανάγκη τους να μην νοιώθουν μόνοι εμπιστεύονται πλήρως τον κάθε «φίλο και φίλη» που απέκτησαν με τόση ευκολία και χωρίς πολλές φορές να επιδιώκουν την δια ζώσεις συνάντηση. Δημιουργείτε αυτόματα μια σχέση εξάρτησης, παρεξηγήσεις και φαινόμενα δυσάρεστων εκπλήξεων για όσους δεν μπορούν να «διαβάσουν «πίσω από τις λέξεις και να είναι επιφυλακτικοί στην κάθε υπονοούμενη συναλλαγή. Η απουσία μιας προσωπικότητας με αυτοεκτίμηση, η απουσία δημιουργικού ελέγχου από τους γονείς, η απουσία αξιών διαχέονται μέσα στην διαδικτυακή επικοινωνία. Εδώ ακριβώς έγκειται και η επικινδυνότητα του εγχειρήματος. Δυστυχώς ο καθένας μπορεί με ένα ψεύτικο προφίλ να εμφανιστεί ως κάποιος άλλος. Θεωρώ ότι θα μπορούσε να υπάρχει από την διοίκηση και τον ελεγκτικό μηχανισμό μια αυστηρότερη δομή που θα μείωνε στο ελάχιστο το «διαδικτυακό έγκλημα».
Το τρίτο στάδιο που αναφέρει ο Weber για την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών –ο άνθρωπος σαν χειριστής μηχανών- έχει παρέλθει σε βαθμό που η κοινωνικοποίηση σαν διαδικασία αλλά και σαν ορισμός πρέπει να γίνει «update»? Βρισκόμαστε στο στάδιο του εικονικού ανθρώπου; πώς θα μπορούσε να οριστεί αυτός;
Η θεώρηση Max Weber προσπαθεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά των μεμονωμένων ατόμων και να κατανοήσει το υποκειμενικό νόημα των πράξεων τους. Επομένως εξετάζει τη δράση του ατόμου: τις προθέσεις του, τους σκοπούς του, τους στόχους και τους ορισμούς που δίνει σε μια κατάσταση. Επίσης μελετά τη διάδραση των ατόμων. Για να το πετύχει αυτό δίνει σημασία στα εξής χαρακτηριστικά της κοινωνικής ζωής: τη δύναμη, την εξουσία και την κυριαρχία. τη σύγκρουση γύρω από τους οικονομικούς πόρους και τις ανταμοιβές, τον ανταγωνισμό για κοινωνική θέση και κύρος, τη διαμάχη για πολιτικό έλεγχο. το ρόλο της συναλλαγής, της διαπραγμάτευσης κα του συμβιβασμού. Δεν προδικάζει όμως το αποτέλεσμα της κοινωνικής σύγκρουσης. Μέσα από αυτές τις σκέψεις ο άνθρωπος « ως χειριστής μηχανών» αντιστέκεται ακόμα στον εικονικό άνθρωπο. Όσοι βλέπουν την κοινωνικοποίηση της ταυτότητας τους δια μέσω της διαδικτυακής τους ύπαρξης μπαίνουν σε μία λανθάνουσα θέση και αυτό διότι κατά την κοινωνικοποίηση, συντελείται η διαδικασία ταύτισης του βιολογικού μας φύλου με το κοινωνικό. Τι είναι “κοινωνικοποίηση”; Είναι η διαδικασία με την οποία τα άτομα ως μέλη μιας κοινωνίας μαθαίνουν τις κοινωνικές αξίες και τους κοινωνικούς κανόνες της συγκεκριμένης κοινωνίας. Είναι ο τρόπος με τον οποίον το άτομο ενσωματώνεται στην κοινωνία του κι εντάσσεται στην κουλτούρα του. Μέσω της κοινωνικοποίησης, το κάθε άτομο αποκτά την κοινωνική κληρονομιά που του μεταβιβάζεται. Το διαδίκτυο είναι δευτερεύοντας φορέας κοινωνικοποίησης, όπως τα ΜΜΕ, οι ομάδες συνομηλίκων ή ομηλίκων (φίλοι), οι γείτονες και το εργασιακό περιβάλλον (συνάδελφοι, κτλ).
Θα έδινα λοιπόν τον ορισμό του εικονικού ανθρώπου ως εκείνος ο άνθρωπος που αναζητά την ταυτότητά του μέσα σε κάποιον άλλον επειδή ακριβώς του είναι πιο εύκολο να τον εκπέμψει δημιουργώντας τον, από το να αναπτύξει τον ίδιο του τον εαυτό.
Όσο πρώιμο και να είναι να εξάγουμε ένα συμπέρασμα –μιας και η αλλαγή της υφής των κοινωνικών σχέσεων βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη- ποια είναι η τάση της ανθρώπινης κοινωνικότητας και κοινωνικοποίησης, δεδομένης της εισόδου στην καθημερινότητά μας των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης;Ο Γ.Μπαμπινώτης, στο λεξικό για το σχολείο και το γραφείο γράφει ότι η κοινωνικότητα είναι η «τάση για συναναστροφή με τους άλλους ανθρώπους». Ο Αθορίν, (Ισπανός συγγραφέας της γενιάς του ΄98) την συνόψισε στα παρακάτω λόγια: Η κοινωνικότητα είναι το σύνολο των εξωτερικών εννοιών που καθορίζουν την συμπεριφορά των πολιτισμένων ατόμων. Αυτές οι έννοιες επεκτείνονται στον χαιρετισμό, τις επισκέψεις, το φαγητό, την αλληλογραφία, τις συζητήσεις. Αλλά η κοινωνικότητα από μόνη της δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται κάτι να την συμπληρώσει. Σ΄αυτό που θα ονομάζαμε τρίπτυχο της κοινωνικής ζωής, η κοινωνικότητα είναι το ένα μέρος και τα άλλα δύο είναι η ισότητα και η ελευθερία». Από την ισότητα πηγάζουν η δικαιοσύνη και η ανεκτικότητα, και από την ελευθερία η γενναιοδωρία. Πολλές φορές συγχέουμε την κοινωνικότητα με την κοινωνικοποίηση. Η κοινωνικοποίηση είναι (κοινωνιολογικά) η διαδικασία με την οποία ένα άτομο εντάσσεται και προσαρμόζεται στο κοινωνικό σύνολο. Η κεντρική άποψή μου περικλείετε σε τρία ρήματα: γνωρίζω-μπορώ-αξίζω.Είναι η άποψη της κοινωνικής ένταξης που επικεντρώνεται πάνω στην επικοινωνία. Αποδεικνύει με ποια έννοια οι διαφορετικές σχέσεις μας του γνωρίζω-μπορώ-αξίζω έχουν συμβάλλει στο να βρεθούμε σε αδιέξοδο. Εάν ένας άνθρωπος δεν αποκτήσει την γνώση πώς είναι δυνατόν να μπορεί να βάλει σε εφαρμογή όσα επιθυμεί και κατ΄επέκταση να αποκτήσει την αυτοεκτίμησή του και να πιστέψει ότι αξίζει! Άρα το διαδύκτιο θα παραμείνει δευτερεύοντας φορέας κοινωνικοποίησης. Μέσα από την εξελικτική του πορεία δύσκολα θα αντικαταστήσει τον γονέα, τον δάσκαλο τις αυθεντικές σχέσεις.
Ο Έλληνας καθηγητής του Harvard, Νίκος Χρηστάκης, στο βιβλίο του «Συνδεδεμένοι», αναφέρει σαν κεντρική θέση πως η δομή της ανθρώπινης φύσης δεν αλλάζει ουσιωδώς από τη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Λίγο έως πολύ, το θεωρεί ως μια εξέλιξη δικτύωσης. Σας βρίσκει σύμφωνη αυτή η θέση; Αλλάζει ο άνθρωπος μέσα από τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε τέτοιο βαθμό που εμφανίζεται η τάση να προκύψει ένας άλλος άνθρωπος; Με βρίσκει απόλυτα σύμφωνη η άποψη του Καθηγητή Νίκου Χρηστάκη. Εφόσον το διαδίκτυο δεν είναι ο πρωτεύοντας φορέας κοινωνικοποίησης, ο άνθρωπος δεν αλλάζει μέσα από αυτήν την συνδιαλλαγή του. Σίγουρα μπορεί να επηρεαστεί και να επηρεάσει και το περιβάλλον του. Ειδικότερα αν το κάνει τρόπο ζωής. Τότε όμως δηλώνει ότι καλύπτει κενά της ουσιαστικής επικοινωνίας του ή χρησιμοποιεί το διαδίκτυο ως απόσυρση από την πραγματικότητα, μια φυγή προς τα πίσω.
Εστιάζοντας σε πιο συγκεκριμένα ζητήματα που αφορούν το κεντρικό θέμα. Ο άξονας της κριτικής που δέχεται η χρήση της ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης, περιφέρεται γύρω από το ότι προάγει την υποκρισία και το ψέμα και πολλές φορές ποινικά επιλήψιμες συμπεριφορές. Δεν υπάρχει η ίδια κατάσταση στις φυσικές διαπροσωπικές επαφές; Σαφώς η ίδια κατάσταση επικρατεί και στις φυσικές διαπροσωπικές σχέσεις. Απλώς η μεγάλη διαφορά τους είναι ότι στις διαπροσωπικές σχέσεις έχει κάποιος την δυνατότητα να επιλέξει μέσα από άλλα χαρακτηριστικά τα άτομα με τα οποία θα επικοινωνήσει. Πίσω από το διαδίκτυο οι φιλίες συνάπτονται με ευκολότερο τρόπο. Λείπουν το βλέμμα, το άρωμα , η εξωλεκτική επικοινωνία, ο τόνος φωνής και η έλξη. Λείπει αυτό που λέμε συχνά είναι σαν να σε έχω συναντήσει και άλλες φορές. Στο διαδίκτυο μόνον ο γραπτώς λόγος παίζει τον σημαντικό ρόλο του. Στην φυσική επικοινωνία οι λέξεις κατέχουν το μικρό ποσοστό του 8 % στην επιρροή μιας επιτυχημένης έκβασης .
Μπορούμε να ξεφύγουμε από κάποια «ασπρόμαυρη» κριτική για τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Για παράδειγμα τι έχει προσφέρει σε εσάς προσωπικά η χρήση του facebook και τι σας έχει αφαιρέσει? Μπορούμε να φιλτράρουμε επιλεκτικά τις όποιες επιρροές αυτών των μέσων; Τίποτα δεν είναι απόλυτα άσπρο ή μαύρο. Η πρακτική μας στο διαδύκτιο είναι καθαρά θέμα διαχείρισης και αυτοέλεγχου. Προσωπικά κάποιες φορές μου έχει αφαιρέσει χρόνο από την καθημερινότητα μου, ειδικότερα όταν έχουμε συνάψει με τους φίλους και φίλες μια σοβαρή συζήτηση ή αν κάποιος μου ζητήσει μια βοήθεια σχετικά με το γνωστικό μου αντικείμενο. Ωστόσο θεωρώ ότι αυτό το αποδέχομαι γιατί το επιλέγω. Οι θετικές εμπειρίες που έχω μέσα από τα τέσσερα χρόνια της δικτύωσης μου είναι πάρα πολλές. Φυσικά αυτό απορρέει και από την προσωπική και επαγγελματική μου εμπειρία, στο να μπορώ να διαβάζω πίσω από τις λέξεις και πολλές φορές να νοιώθω ότι έχω μπροστά μου τους ανθρώπους με τους οποίους συνομιλώ. Εξάλλου όποτε μου δίνεται η ευκαιρία συναντιέμαι και δια ζώσεις με τους συνομιλητές μου. Έχω γνωριστεί με σπουδαίους ανθρώπους και επεκτείνουμε την γνωριμία μας κάποιες φορές χτίζοντας μια γερή φιλία, αναπτύσσοντας κοινές επαγγελματικές δράσεις ή και ανταλλάσοντας απόψεις σχετικές με το γνωστικό μας αντικείμενο. Άλλη μία θετική πτυχή είναι ότι με μερικούς ανθρώπους δεν θα συναντιόμασταν λόγω απόστασης, ενώ στο διαδίκτυο η απόσταση αποσβένεται. Είναι πολυπολιτισμικός χώρος και έχει ανοιχτό παράθυρο παγκοσμίως. Έχω ξαναβρεί φίλους και φίλες που λόγω συνθηκών ζωής είχαμε χαθεί. Μπορώ εξάλλου να επιλέξω τους φίλους και τις φίλες με τους οποίους θέλω να είμαι συνδεδεμένη. Προσωπικά μέσα στο διαδίκτυο επιδιώκω το μοίρασμα, έχω την προσδοκία να επηρεάσω τους συνομιλητές μου σε δημιουργική δράση και αλληλεπίδραση. Ναι, Μπορούμε να φιλτράρουμε επιλεκτικά τις όποιες επιρροές αυτών των μέσων!
Σας ευχαριστώ για την φιλοξενία.
* Η Διονυσία Τριπολίτου γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Ελισάβετβιλ του Βελγικού Κονγκό. Προσλήφθηκε στην Ολυμπιακή Αεροπορία. Ταυτόχρονα με την εργασία της, σπούδασε Κοινωνιολογία στη Γαλλία στο πανεπιστήμιο της Λυών Lyon2 Frères Lumières Université de Sciences Humaines Sociologie et Psychologie Sociale και είναι κάτοχος Maitrise de Sociologie. Εξειδικεύτηκε στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Είναι Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων πιστοποιημένη από την IATA (International Air Transport Association), την Ολυμπιακή Αεροπορία και από την Γενική Γραμματεία Δια Βίου Εκπαίδευσης Ενηλίκων του Υπουργείου Παιδείας. Διοργανώνει και παρέχει επιμορφωτικά σεμινάρια σε ιδιώτες και οργανισμούς από το 1990.
Η Διονυσία Τριπολίτου έχει πολυετή εμπειρία συμβουλευτικής σε θέματα διαχείρισης-αξιολόγησης ανθρώπινου δυναμικού και οικογενειακού προγραμματισμού. Εργάσθηκε στην Κεντρική Εκπαίδευση της Ολυμπιακής Αεροπορίας, σε Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης καθώς και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις ως εκπαιδεύτρια επιμορφωτικών σεμιναρίων ενδοεπιχειρησιακής επικοινωνίας, επικοινωνίας με τον πελάτη, εκπαίδευση εκπαιδευτών, ανάπτυξη ικανοτήτων πωλητών, προσωπική ανάπτυξη και επικοινωνία και ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων στον χώρο εργασίας.
Έχει συγγράψει επιστημονικές και εκπαιδευτικές εργασίες σε κοινωνικά, ανθρωπιστικά και επαγγελματικά θέματα. Έχει εκδώσει το πρώτο της βιβλίο «Στάση:Επικοινωνία» Αυτή τη στιγμή προετοιμάζει τα επόμενά συγγραφικά έργα της που πραγματεύονται τα κοινωνικά στερεότυπα και την επιρροή τους στην καθημερινή μας ζωή καθώς και την κρίση στον θεσμό του γάμου. Είναι μέλος του International Transactional Analysis Association και του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων. Μεταξύ άλλων έχει εκπονήσει επιστημονικές εργασίες όπως Concepts fondamentaux de la sociologie: Montesquieu, précurceur de la Sociologie.1983, Psychologie sociale: Femmes et société. Le discours de la femme à travers Aphrodite.1984, Sociologie des relations interethniques: La communauté turque de l’ile de Kos, ile du Dodécanèse.1984, Psychologie sociale: L’homme et son corps. L’inceste, père et fille.1984, L’éducation de l’enfant dans la famille en Grèce.1984, Anthropologie africaine: Religion et magie en Afrique Noire. 1985, Methode d’analyse:analyse de contenu.1985, Analyse de pratiques artistiques: La musique de Mikis Theodorakis du 1967 au 1974.Influences dans le domaine artistique et politique. L’écho aujourdhui.1986, Le discours social: Analyse de “Surveiller et punir” Foucault. 1986, La crise de l’état providence.Rosanvallon.1986 κ.α. Επίσης, εκπαιδεύει ως social trainer (εργαζόμενη πάνω στη συμβουλευτική) ιδιωτικούς φορείς με τη μέθοδο των σεμιναρίων σε τομείς όπως είναι οι τηλεφωνικές πωλήσεις, προπόνηση και δημιουργία ομάδων εργασίας, εκπαίδευση εκπαιδευτών, δημόσιες σχέσεις και επικοινωνία, ανάπτυξη ικανοτήτων πωλητών, κ.α.
Αλέξανδρος Δρίβας
